Seria artykułów „Moc empatii w konfliktach”:

• Co to jest konflikt? Jak podejść do konfliktów?
• Kluczowe założenia Porozumienia bez Przemocy
• Sprawiedliwość naprawcza: nadzieja na odbudowanie najważniejszych relacji
• Rodzaje konfliktów
• Narzędzia do rozwiązywania konfliktów

Sprawiedliwość naprawcza: nadzieja na odbudowanie najważniejszych relacji

Świat, w którym żyjemy, powstaje z jakości naszych relacji.

Martin Buber

W ciągu swojego życia niejednokrotnie obserwowałam lub słyszałam o konfliktach, które nie zostały rozwiązane. W konsekwencji doprowadziło to do zerwania relacji, co było przyczyną cierpienia wielu osób. Zerwanie więzi, zwłaszcza rodzinnych, jest bardzo bolesnym i traumatycznym doświadczeniem.

Gdy osoby pozostają w wieloletnim konflikcie mogą stracić jedne z najważniejszych relacji: z matką, z ojcem, z córką, z synem, z siostrą lub z bratem. Źródłem konfliktu mogą być np. pieniądze, spadek, poglądy polityczne lub wybór stylu życia. Niezależnie od tego, co jest „tematem”, konflikt będzie zaostrzał się, jeśli jego narracja będzie bazowała na sposobie myślenia: kto ma rację, kto się myli, kto jest winny, kto niewinny, kogo należy ukarać, kto powinien ustąpić.

Gdy podczas Studium Mediacji dowiedziałam się, że jest inne podejście, niż to polegające na wymierzaniu kary i przypisywaniu racji, poczułam radość.

Terminologia

Nowe podejście, które wówczas poznałam, nosi nazwę sprawiedliwości naprawczej. W samej nazwie słychać już zapowiedź tego, co jest istotą podejścia. Celem nie jest szukanie winnych i wymierzanie kary, jak znamy to ze sprawiedliwości karnej, ale odbudowanie relacji i naprawienie krzywdy. Podejście to nie korzysta też z takich określeń jak „sprawca” i „ofiara”. Zamiast tego posługuje się pojęciami „autor czynu” i „odbiorca czynu”. Autor to osoba, która powiedziała lub zrobiła coś, co miało wpływ na odbiorcę czynu. Precyzyjne określenie, co zostało powiedziane lub zrobione i przez kogo, jest kluczowe do tego, aby wyjaśnić sytuację. Możemy wziąć odpowiedzialność tylko za takie działania, co do których autorstwa się zgadzamy.

Relacje

W sprawiedliwości naprawczej kluczowe jest odbudowanie relacji. To jest priorytetem i na to jest skierowana uwaga w całym procesie. Tę zasadę można lepiej zrozumieć, gdy cofniemy się w historii naszego gatunku do czasów, gdy żyliśmy w pierwotnych społecznościach. Wówczas ludzie byli od siebie zależni w znacznie większym stopniu niż teraz. Aby przetrwać w przyrodzie, bez dobrze nam znanych zdobyczy cywilizacyjnych, potrzebowali trzymać się razem, a wspólnoty potrzebowały każdej osoby, bo każda wnosiła coś unikatowego. W takich surowych warunkach ludzie nie mogli sobie pozwolić na wykluczenie i zerwanie więzi.

Choć dzisiejsza rzeczywistość zazwyczaj nie stawia przed nami takich zagrożeń fizycznych, to nadal nie jesteśmy wolni od zagrożeń psychicznych i emocjonalnych, wynikających z zerwania więzi. Konflikty, które ciągną się przez wiele lat, powiększają emocjonalne cierpienie osób w nich uczestniczących, niezależnie od warunków materialnych, w których żyjemy.

Sprawiedliwość naprawcza daje nam narzędzia i wspiera w rozwijaniu umiejętności, które pomagają przejść przez konflikt, aby odbudowywać różne relacje. Zarówno te, które są fundamentem naszej tożsamości, jak również te, od których zależy atmosfera w pracy czy w sąsiedztwie.

Społeczność

Do wyjaśnienia sytuacji konfliktowej zaproszeni są członkowie społeczności, do której należą autor i odbiorca. Jeśli konflikt powstanie pomiędzy osobami A i B, to w rzeczywistości dotyczy o wiele większej liczby osób, niż tylko tej dwójki. Przypuśćmy, że konflikt powstał pomiędzy dwójką dorosłych braci. Załóżmy, że mają oni żony i dzieci. W takiej sytuacji jest wielce prawdopodobne, że konflikt pomiędzy nimi wpłynie również na relacje pomiędzy ich żonami oraz ich dziećmi, nawet jeśli te osoby nie były na początku w niego zaangażowane.

Równocześnie obydwaj bracia, szukając wsparcia i zrozumienia, mogą opowiedzieć o zaistniałej sytuacji innym osobom z najbliższego środowiska. Mogą to być sąsiedzi, przyjaciele lub inni członkowie rodziny. W ten sposób grupa osób powiększa się. Dodatkowo, jeżeli to, co mówią, jest oparte o oceny i interpretacje, w słuchaczach może powstać wrogi obraz drugiej strony. W konsekwencji może to doprowadzić do tego, że osoby dotychczas nie zaangażowane w ten konflikt zaczną obierać stanowisko wobec niego.

Uwzględniając dynamikę rozprzestrzeniania się konfliktu opisaną wyżej, praktyki sprawiedliwości naprawczej biorą pod uwagę całą społeczność. Każda osoba może włączyć się w proces rozwiązywania konfliktu oraz powiedzieć o tym, jak to, co się wydarzyło wpłynęło na niego. Daje to możliwość zobaczenia sytuacji z szerszej perspektywy.

Znaczenie

Stworzenie warunków, w których każdy może powiedzieć i być usłyszany ze swoją perspektywą i motywacjami, w znaczący sposób zwiększa prawdopodobieństwo wzajemnego zrozumienia. Dotyczy to zarówno autora i odbiorcy czynu, jak i członków społeczności. Aby było to możliwe, kluczowe jest usłyszenie sedna znaczenia. Tym sednem w sprawiedliwości naprawczej są uczucia i potrzeby. To na tym poziomie najłatwiej jest zobaczyć nam nawzajem swoje człowieczeństwo oraz podobieństwo, a tym samym osiągnąć wzajemne zrozumienie. Proces zrozumienia sedna wspiera facylitator.

Dialog

Rolą facylitatora jest wspieranie dialogu. Zachowanie równowagi pomiędzy mówieniem a słuchaniem nie zawsze jest zadaniem łatwym, a w sytuacji konfliktowej bywa to dużym wyzwaniem. Wynika to głównie z tego, że każda z osób ma potrzebę, by się wyrazić, oraz chciałaby być usłyszana przez innych. Zadbanie o te potrzeby jest kluczową wartością w całym procesie. Wsparcie oferowane przez facylitatora w stworzeniu warunków do zaspokojenia tych potrzeb jest niezwykle istotne. Dzięki temu proces może postępować, a to co jest tego istotą – wzajemne zrozumienie i odbudowanie relacji – ma szansę zaistnieć.

Współzależność

Autor czynu, słysząc o uczuciach i potrzebach odbiorcy czynu, może uzmysłowić sobie, jak jego działanie wpłynęło na drugą osobę. Łatwo pomyśleć, że to przecież oczywiste, jak mogła poczuć się druga osoba, jeśli pod jej adresem padły np. „mocne słowa”. Jednak w rzeczywistości to nie jest takie proste. Gdy jesteśmy skupieni na sobie i swoich potrzebach, nie zawsze uświadamiamy sobie, jak nasze działanie lub słowa wpływają na innych. Usłyszenie o uczuciach i niezaspokojonych potrzebach odbiorcy czynu, bez obwiniania i oceniania autora czynu, może być dla autora czynu cennym i wartościowym doświadczeniem. Jest to okazja, aby doświadczyć zasady współzależności. Usłyszenie o bólu drugiej osoby bez oceniania może otworzyć ukryte dotychczas pokłady wrażliwości.

Natomiast możliwość powiedzenia przez autora czynu o swoich uczuciach i potrzebach, które próbował zaspokoić w momencie gdy czynność miała miejsce, może przynieść ulgę wynikającą ze zrozumienia, że wszyscy jesteśmy ludźmi, którzy próbują zaspokoić swoje potrzeby, choć nie zawsze sposób, w który próbujemy to osiągnąć, służy wszystkim. Zrozumienie tego otwiera przestrzeń do wzajemnego poznawania się, uczenia się od siebie i o sobie nawzajem.

Spotkanie

Do odbudowania relacji dochodzi wtedy, gdy obydwie strony oraz członkowie społeczności postrzegają siebie samych i siebie nawzajem przez pryzmat naszego człowieczeństwa, naszych starań by zadbać o swoje potrzeby i naszych potknięć na tej drodze.

Gdy jesteśmy gotowi wypowiedzieć zdanie: “ty, tak samo jak ja, potrzebujesz… szacunku, bycia wziętym pod uwagę, wsparcia, bliskości”, wtedy to co dla nas wspólne wychodzi na pierwszy plan, a z tego miejsca znalezienie rozwiązania jest znacznie prostsze.

Literatura:

• Czym jest metoda Kręgów Naprawczych? Strona Fundacji Świadomego Rozwoju (http://fundacjasr.org/kregi-naprawcze/), dostęp: 19.07.2019.
• Teresa Grąziewicz-Jóźwik: Rozwiązywanie konfliktów w szkole i w rodzinie metodą Kręgów naprawczych. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 12 w Warszawie.
• Kręgi Naprawcze. Strona Fundacji Gdańska Strefa Porozumienia (http://strefapbp.pl/grupa-kregow-naprawczych/), dostęp: 20.07.2019.

Autorka:

Brygida Dynisiuk

Certyfikowana trenerka Nonviolent Communication, mediatorka konfliktów w nurcie NVC, coach.

Jako trenerka specjalizuje się w pracy z zespołami, które chcą lepiej współpracować. Pracuje także z zespołami, które doświadczają spadku efektywności z powodu niewyjaśnionych konfliktów. Wspiera trudne rozmowy oraz prowadzi mediacje, również w sytuacjach, które noszą znamiona mobbingu. Inspirację do życia i pracy czerpie z założeń Nonviolent Communication oraz sprawiedliwości naprawczej.

Współpracuje z organizacjami biznesowymi, organizacjami pozarządowymi oraz osobami indywidualnymi. Doświadczona we wdrażaniu systemowych zmian w organizacjach biznesowych.  W latach 2008-2017 pracowała w międzynarodowej korporacji logistycznej DB Schenker, gdzie odpowiadała za doskonalenie procesów, standaryzację oraz zarządzanie zmianą.

Ukończyła trzyletnią Szkołę Trenerów Komunikacji opartej na Empatii (2010-2012), roczne Studium Mediacji (2013), kurs Coachingu opartego na potrzebach (2016), dwuletni kurs Train the Trainer (2017-2019) oraz International Intensive Training NVC, Anglia (2018).

Jest trenerką certyfikowaną przez Center for Nonviolent Communication (CNVC), absolwentką antropologii kultury na UW (magister), etnologii na UMK (licencjat) oraz studiów podyplomowych Gender Studies na UW.