Seria artykułów „Moc empatii w konfliktach”:

• Co to jest konflikt? Jak podejść do konfliktów?
• Kluczowe założenia Porozumienia bez Przemocy
• Sprawiedliwość naprawcza: nadzieja na odbudowanie najważniejszych relacji
• Rodzaje konfliktów
• Narzędzia do rozwiązywania konfliktów

Kluczowe założenia Porozumienia bez Przemocy

Kiedy zrozumiemy i wykorzystamy swoje uczucia i potrzeby w służbie naszego człowieczeństwa, zrezygnujemy z wywoływania strachu, poczucia winy, wstydu i gniewu, i stworzymy fundament dla moralnej gospodarki.

Marie Miyashiro

Porozumienie bez Przemocy to podejście, które całkowicie zmienia sposób patrzenia na relacje i rozwiązywanie konfliktów. Przywracanie dobrych stosunków międzyludzkich i poprawy jakości życia zaczyna się w nim nie od ustalenia, kto ma rację, a kto jest winien, ale od nawiązania kontaktu opartego na szacunku i wolności wyboru. Kluczowe jest dostrzeganie wzajemnego człowieczeństwa i tego, że po drugiej stronie jest nie wróg, a drugi człowiek, który robi co może, by zaspokoić swoje potrzeby.

Marshall B. Rosenberg

Twórcą Porozumienia bez Przemocy był Marshall B. Rosenberg, amerykański psycholog, negocjator, mediator, trener i nauczyciel. Urodził się 6 października 1934 r. w Ohio (USA), wychowywał w Detroit. Po uzyskaniu doktoratu z psychologii klinicznej i wieloletniej praktyce, zaangażował się w działania na rzecz różnych środowisk, ucząc umiejętności pokojowego rozwiązywania konfliktów. Przez ponad 40 lat uczył, jak poprawiać wzajemną komunikację. Pracował jako mediator w rejonach konfliktów zbrojnych na całym świecie, w gettach i więzieniach. Zauważył, że sposób, w jaki posługujemy się językiem w wielu kulturach, sprzyja eskalacji przemocy, a tradycyjne, wyuczone formy komunikacji zachęcają do skupiania się na osądzaniu rozmówców zamiast na odkrywaniu, co czują i co jest dla nich ważne.

Marshall B. Rosenberg był niezwykłym, inspirującym człowiekiem, a jego idea porozumiewania się bez przemocy znajduje od lat zwolenników i propagatorów na całym świecie. To dzięki niemu powstała społeczność osób, którym zależy na bliskich, szczerych relacjach i na zrozumieniu siebie nawzajem. Zmarł 7 lutego 2015 roku, jednak jego dzieło kontynuowane jest przez trenerów zrzeszonych w międzynarodowej organizacji Center for Nonviolent Communication (CNVC).

Porozumienie bez Przemocy

Porozumienie bez Przemocy, nazywane również komunikacją empatyczną lub językiem serca, ma na celu wspieranie dialogu między ludźmi oraz budowanie społeczeństw opartych na empatii i uwzględnianiu potrzeb wszystkich osób. Efektem jest łatwiejsza współpraca, rozwiązywanie konfliktów, zanim dojdzie do ich eskalacji, oraz stworzenie wysokiej jakości kontaktu nie tylko z innymi ludźmi, ale także z sobą samym.

NVC pokazuje jak zmienić sposób, w jaki wyrażamy siebie i słuchamy innych. Zamiast działania nawykowego, automatycznych reakcji na bodźce, nasze słowa stają się świadome, a nasze reakcje oparte na świadomości tego, co postrzegamy, co odczuwamy i czego pragniemy. Uczymy się wyrażać nasz punkt widzenia i nasze potrzeby jasno i szczerze, zwracając się do innych z szacunkiem, empatią i uwagą. Forma jest prosta a jednocześnie silnie transformująca. 

Porozumienie bez Przemocy opiera się na umiejętnościach językowych i komunikacyjnych, które wzmacniają naszą zdolność do zachowania integralności oraz widzenia człowieczeństwa innych osób, nawet w trudnych warunkach. Gdy uświadomimy sobie łączące nas wszystkich potrzeby, wtedy rodzi się w nas zdolność współodczuwania. To zaś ułatwia współpracę przy szukaniu takich rozwiązań, które zadowolą wszystkie strony.

Podstawowe założenia NVC

Jest to możliwe nie tylko dzięki zmianie sposobu, w jaki formułujemy nasze wypowiedzi, ale w głównej mierze dzięki zmianie naszego myślenia oraz podejścia do ludzi i świata.

U podstaw NVC leżą m.in. następujące założenia:

1. Wszyscy ludzie mają takie same potrzeby i różne, ulubione sposoby ich zaspokajania.
2. Potrzeby wszystkich ludzi są tak samo ważne i mogą być przynajmniej wzięte pod uwagę, jeśli niemożliwe jest ich spełnienie.
3. Ludzie chętnie przyczyniają się do dobra innych, o ile robią to z własnej woli.
4. Wszelkie działanie jest próbą zaspokojenia potrzeb.
5. Ludzie nie działają przeciwko nam, ale ku spełnieniu swoich potrzeb.
6. Każda krytyka, osąd, gniew jest tragiczną próbą zaspokojenia swoich potrzeb.
7. Uczucia informują nas o zaspokojonych lub niezaspokojonych potrzebach.
8. Konflikty rodzą się z przekonania, że jest tylko jeden sposób zaspokojenia danej potrzeby.
9. Nawiązanie kontaktu z drugą osobą jest drugim krokiem do rozwiązania konfliktu. Pierwszym jest kontakt z własnymi uczuciami i potrzebami.

Powyższe założenia skupiają naszą uwagę na potrzebach, które motywują każde ludzkie działanie, oraz na uczuciach, które mówią nam, czy nasze potrzeby są zaspokojone, czy też nie. Uświadamiają także, że to my, a nie inne osoby, jesteśmy odpowiedzialni za nasze uczucia i potrzeby.

Założenia definiują pewien światopogląd. Od nas zależy, czy chcemy przyjąć ten światopogląd i w codziennym życiu kierować się tymi zasadami. 

Porozumienie bez Przemocy zwraca uwagę na dwa bardzo ważne pytania:

1. Co jest w nas żywe? Co jest żywe we mnie? Co jest żywe w tobie?
2. Co możemy zrobić, aby życie było lepsze?

Dwie części i cztery kroki NVC

Podstawowe umiejętności, które według NVC warto rozwinąć, to rozpoznawanie własnych uczuć i potrzeb oraz ich wyrażanie, a także empatia dla uczuć i potrzeb innych ludzi. Wykorzystuje się je często na zmianę, np. gdy ktoś robi coś, co nam nie odpowiada, najpierw możemy powiedzieć szczerze, jak nam w tej sytuacji jest, następnie możemy z empatią wysłuchać, co ma nam do powiedzenia druga osoba, potem możemy się podzielić tym, jak zareagowaliśmy na usłyszenie jej perspektywy, itd. Takie naprzemienne (raz empatia, raz szczerość) prowadzenie rozmowy pomaga podtrzymać dialog.

Wygląda to następująco:

Empatyczne słuchanie                             Szczere wyrażanie siebie

obserwacje                                                         obserwacje

uczucia                                                               uczucia

potrzeby                                                             potrzeby

prośby                                                                prośby

Obie części modelu komunikacji NVC, czyli empatyczne słuchanie i szczere wyrażanie siebie,  wykorzystują 4 kroki NVC: obserwacje, uczucia, potrzeby i prośby. Zanim przejdziemy do szczegółowego opisu poszczególnych kroków, warto zapoznać się z definicją empatii i szczerości w NVC, gdyż różnią się one od definicji powszechnie przyjętych.

Empatyczne słuchanie

Empatia w duchu Porozumienia bez Przemocy to otwarcie się na słowa, uczucia i potrzeby drugiej osoby, to „pełne szacunku rozumienie tego, czego w danym momencie doświadczają inni” (M. Rosenberg). To towarzyszenie drugiej osobie swoją obecnością bez oceniania, udzielania rad czy pocieszania. Podstawą takiego kontaktu jest wiara w to, że każdy z nas ma w sobie potencjał do znalezienia najlepszego dla siebie rozwiązania.

Celem empatii jest stworzenie przestrzeni, a nie znalezienie strategii. Empatia pojawia się wtedy, gdy uda nam się wyzbyć wszystkich z góry przyjętych wyobrażeń i ocen na temat drugiej osoby.

Szczere wyrażanie siebie

Kontakt oparty jedynie na empatii jest niepełny – może prowadzić do frustracji i stania w miejscu. Nie ma wtedy miejsca na rozwój. Jest miło i przyjemnie, ale czegoś brakuje – autentyczności, otwartości, zaufania, energii… Szczerość to nie tylko prawdomówność, to także postawa otwartości wobec samego siebie i innych ludzi, która zasadza się na szacunku i uczciwości oraz na prawie do wyrażania siebie. Szczerość może dotyczyć tego, co lubimy i co sprawia nam przyjemność.

Warto pamiętać, że jest duża różnica, czy szczerze dzielimy się swoimi myślami i ocenami (co uważamy na jakiś temat), czy dzielimy się swoimi uczuciami i potrzebami (jak na mnie wpływa czyjeś zachowanie, i jakie ważne dla mnie potrzeby są wtedy zaspokojone lub niezaspokojone). W NVC chodzi o to drugie rozumienie szczerości.

Cztery kroki NVC

1. OBSERWACJE – KONKRETY

W pierwszym kroku opisujemy do jakiego konkretnie zdarzenia nawiązujemy. Nazywamy to, co usłyszeliśmy i zobaczyliśmy bez uogólnień i interpretacji. Dzięki temu zmniejszamy szansę na to, że natrafimy na opór, i tworzymy neutralną bazę wyjściową do kontynuowania rozmowy. Jeśli tego nie zrobimy, druga osoba może usłyszeć krytykę i oceny, i zamiast nas wysłuchać prawdopodobnie zacznie się bronić lub wycofywać.

2. UCZUCIA – DROGOWSKAZY

Krok drugi to nazwanie uczuć, które pojawiły się w związku z opisywaną sytuacją. Uczucia to swego rodzaju drogowskazy kierujące naszą uwagę na to, co jest dla nas ważne. Dzięki nim wiemy, czy potrzeby są zaspokojone, czy nie.

W tym kroku istotne jest, by mówiąc o uczuciach nie pomylić ich z tym, co myślimy, że inni nam robią. W języku Porozumienia bez Przemocy słowa, którymi wyrażane są uczucia, odróżnia się bowiem od słów i zdań, w których zawarta jest interpretacja cudzych zachowań oraz opis naszych myśli, tzw. uczucia rzekome (więcej o uczuciach rzekomych w Załączniku nr 3). 

3. POTRZEBY – MOTOR DO DZIAŁANIA

Krok trzeci to nazwanie potrzeb. Spełnione potrzeby (bezpieczeństwa, bliskości, uznania, szacunku, współpracy, … ) przyczyniają się do zachowania emocjonalnej, społecznej i fizycznej równowagi. Potrzeby są wyrazem energii życiowej. Są uniwersalne i stanowią element łączący wszystkich ludzi. Nie zależą od żadnej konkretnej okoliczności czy osoby. Dodatkowo, można je zaspokajać na wiele różnych sposobów.

4. PROŚBY – KIERUNEK DZIAŁANIA

Krok czwarty to sformułowanie prośby – gdy już wiemy, jakie są fakty, uczucia i potrzeby, przechodzimy do szukania strategii zaspokojenia tych potrzeb. Za pomocą próśb, dotyczących konkretnych działań naszych lub innych osób, kreujemy rzeczywistość i uprawdopodabniamy, że wydarzy się to, na czym nam zależy.

Prośby są po to, by wyrazić, w jaki sposób chcemy, by została spełniona nasza potrzeba. Z reguły mamy bowiem jakąś ulubioną „strategię”, czyli sposób spełnienia potrzeby. Nie ukrywaj tego przed światem – podziel się swoim pomysłem z innymi i przekonaj się, że jeśli tylko w swojej prośbie nie ukryjesz żądania, ludzie z przyjemnością wesprą cię w zaspokajaniu twoich potrzeb.

Literatura:

• Gabriele Lindemann, Vera Heim „Konstruktywna komunikacja w biznesie”
• Marshall B. Rosenberg „Porozumienie bez Przemocy. O języku życia”

Autorki:

Justyna Dermont-Owsińska

Certyfikowana trenerka Nonviolent Communication, coach.

Z wykształcenia ekonomistka, wiele lat pracowała w sprzedaży i tworzyła nową jakość w obsłudze klienta.

W 2014 roku powołała Fundację Boczne Drogi propagującą wychowanie i edukację bez przymusu. Jest inicjatorką i współzałożycielką Wolnej Szkoły w Zielonej Górze, opierającej się na założeniach i wartościach edukacji demokratycznej oraz Porozumienia bez Przemocy. Od 2017 roku współprowadzi Spółdzielnię Socjalną Pracownia, w której realizowane są idee współpracy i współdzielenia.

Ceni sobie wartość, jaką niesie Porozumienie bez Przemocy w rozwoju osobistym, w rozwoju organizacji i wspólnot, we wspieraniu grup i osób indywidualnych w podejściu do konfliktu i podejmowaniu decyzji. Dzieli się swoim doświadczeniem na warsztatach i sesjach indywidualnych. Prowadzi warsztaty dla rodziców i wychowawców, dla szkół i przedszkoli, jednostek penitencjarnych (aresztów i zakładów karnych), organizacji, osób zainteresowanych poprawą relacji z innymi i samym sobą.

W swojej pracy, oprócz NVC inspiruje się również IFS (system wewnętrznej rodziny), focusingiem, The Work Byron Katie, socjokracją, holakracją, a w towarzyszeniu swoim córkom w dorastaniu – podejściem Jespera Juula.

Mieszka w Zielonej Górze z rodziną: mężem, dwiema córkami i dwoma kotami.

Magdalena Malinowska

Trenerka komunikacji empatycznej, coach.

Wspiera w budowaniu satysfakcjonującego życia i dobrych relacji, prywatnych i zawodowych. Pomaga we wdrażaniu Porozumienia bez Przemocy m.in. w związkach, firmach i w organizacjach pozarządowych, w języku polskim i angielskim.

Ma prawie dziesięcioletnie doświadczenie w edukacji pozaformalnej oraz we współpracy z organizacjami pozarządowymi z Polski i Europy. Od 2013 roku szerzy Porozumienie bez Przemocy prowadząc szkolenia i warsztaty, grupy empatii, szkolenia indywidualne oraz kursy online dla osób dorosłych.

Ukończyła psychologię stosunków międzykulturowych w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, roczną Szkołę Treningu i Warsztatu Psychologicznego w Ośrodku Edukacji i Pomocy Psychologicznej INTRA, trzyletnią Szkołę Trenerów Komunikacji opartej na Empatii w Dojrzewalni Róż oraz kurs Coachingu opartego na potrzebach prowadzony przez Pernille Plantener z Danii. Ukończyła też studia podyplomowe Life Coaching Start Up w Collegium Civitas (ACSTH).

Prowadziła warsztaty, między innymi dla Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (dawniej Dzieci Niczyje), Fundacji EY, Stowarzyszenia Otwarte Drzwi, dla uczestników Festiwalu Progressteron i dla studentów Akademii Pedagogiki Specjalnej, NaturKultur (Niemcy), YouthWatch (Słowacja), Asociace neformálního vzdelávaní ANEV (Czechy).

Artykuł powstał w ramach projektu dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój. Tytuł projektu: „Moc Empatii – Podniesienie kompetencji trenerskich w obszarze uczenia osób dorosłych w zakresie rozwiązywania konfliktów”.