Narzędzia do rozwiązywania konfliktów

Seria artykułów „Moc empatii w konfliktach”:

Narzędzia do rozwiązywania konfliktów

Im dłużej pracuję przy rozwiązywaniu konfliktów, tym lepiej dostrzegam, co wywołuje kłótnie w rodzinach i wojny między państwami. Utwierdzam się też coraz mocniej w przekonaniu, że dzieci w wieku szkolnym mogłyby zaradzić tym konfliktom. Byłyby one dużo łatwiejsze do rozwiązania, gdyby ludzie zapytali: „Jeśli tu mamy potrzeby stron – tu są zasoby. Co możemy zrobić, by te potrzeby zaspokoić?

Marshall B. Rosenberg

Nadrzędnym celem NVC jest pozostawanie w kontakcie z rozmówcą i wzajemne zrozumienie pomiędzy dwiema osobami. Porozumienie, w którym doświadczenie uniwersalnych potrzeb łączy nas z człowieczeństwem w każdym z nas. Zatem rozwiązywanie konfliktów w podejściu NVC opiera się na wyrażaniu potrzeb, stojących za pomysłami na działania i szukaniu razem takich rozwiązań, które zaspokoją możliwie największą ich liczbę.

Przyjrzyjmy się temu, co może nas wspierać w budowaniu kultury dialogu.

Gdy doświadczasz konfliktu wewnętrznego

Poniżej znajdziesz instrukcje do samodzielnego przeprowadzenia praktyk, w sytuacji gdy doświadczasz konfliktu wewnętrznego. W zależności od tego, czy sytuacja, która jest bodźcem, wydarzyła się w przeszłości, dzieje się w teraźniejszości lub ma się wydarzyć w przyszłości, możesz zastosować inną praktykę.

Empatia dla siebie

Empatia dla siebie jest praktyką do stosowania w czasie teraźniejszym, tu i teraz. Polega na wsłuchaniu się w swoje ciało, w odczucia przyjemne lub nieprzyjemne płynące z ciała.

Możesz je wykonać w każdym momencie, nie potrzebujesz specjalnych warunków ani zbyt wiele czasu. Jednak na początku, zanim nabierzesz wprawy, zadbaj o to, aby otoczenie wspierało cię w tej praktyce.

Instrukcja:

Etap 1

Przenieś uwagę do ciała. Zauważ odczucia płynące z ciała. Jakie one są? Gdzie je odczuwasz? Może są partie ciała, które czujesz wyraźniej? Spokojnie doświadczaj odczuć w poszczególnych partiach ciała. Możesz to robić od dołu do góry: stopy, łydki, uda, miednica, brzuch, klatka piersiowa, dłonie, ramiona, plecy, kark, przełyk, szczęki, skronie, oczy, głowa.
Skup uwagę na oddechu. Poczuj go. Zauważ głębokość i szybkość.
Jak się teraz czujesz? Co czujesz? Pozwól sobie czuć to, czego doświadczasz. Pozwól ciału na przepływ emocji. Obserwuj.

Etap 2

Jakie ważne potrzeby są zaspokojone?
Jakie ważne potrzeby nie są zaspokojone?
Przyjmij z łagodnością i akceptacją to, jak jest. Doceń to, że potrafisz to poczuć, doświadczyć, zobaczyć, nazwać.

Etap 3

Gdy uświadomisz sobie zaspokojone potrzeby – pozwól sobie na doświadczanie przyjemności.
Gdy uświadomisz sobie niezaspokojone potrzeby – pozwól sobie na doświadczanie emocji.

Etap 4

Gdy emocje się wysycą, pozwól sobie na chwilę refleksji nad tym, jak chcesz o siebie zadbać. Może masz ochotę na świętowanie zaspokojonych potrzeb? A może chcesz zadbać o potrzeby, których teraz doświadczasz jako niezaspokojone?
Pomyśl o działaniu, które będzie najbardziej adekwatne do tego, jak się czujesz i czego potrzebujesz. Zaplanuj to działanie.

Mediacja konfliktu wewnętrznego

Mediacja konfliktu wewnętrznego to praktyka, którą stosujemy w odniesieniu do dylematu, który dotyczy sytuacji w chwili obecnej lub w przyszłości. Technika ta polega na uświadomieniu sobie i usłyszeniu treści dialogu wewnętrznego, który toczy się w naszej głowie, a przybiera postać konfliktu pomiędzy dwoma głosami. Na przykład, gdy jeden głos reprezentuje postawę: Idź do przodu, ryzykuj, próbuj, a drugi głos chce zadbać o bezpieczeństwo.

Zanim nabierzesz wprawy w wykonywaniu tej praktyki, na początku pomocne może być zapisywanie najważniejszych zdań lub mówienie ich do siebie na głos. Dlatego, zanim przystąpisz do wykonania tej praktyki, zadbaj o komfortowe warunki oraz coś do pisania.

Instrukcja:

Pomyśl o sytuacji wyboru, przed którym stoisz. Możesz też przygotować 2 krzesła, na których symbolicznie posadzisz głosy (np. przez położenie na nich kartek z zapisanymi wypowiedziami).

Wysłuchaj z empatią tej części siebie, która chce mówić jako pierwsza.
Zapisz wypowiedź bez cenzurowania jej, tak jak ją słyszysz, np. „Powinnam rzucić to wszystko i wrócić jak najszybciej do kraju. Tu tylko przeżywam ciągle frustracje i marnuję swoje życie”. Połóż kartkę na jednym krześle.
To samo zrób z drugim głosem, wysłuchaj komunikatu bez cenzurowania i zapisz go na kartce. Może on brzmieć przykładowo: „Co z ciebie za matka! Zostając tutaj dbasz o swoją rodzinę i zapewniasz przyzwoity start swoim dzieciom, tu są dobre szkoły. To jest najważniejsze…” Kartkę z wypowiedzią połóż na drugim krześle.
Wróć do pierwszego głosu i z empatią oraz dużą łagodnością dla siebie przeredaguj wypowiedź wg wzoru: Kiedy mówisz, że …, to czujesz … (niepokój, smutek, frustrację?), bo tęsknisz za … (zgadnij potrzebę – może to jest wsparcie albo bliskość, łatwość, wspólnota?). Czy chciałabyś … (nazwij działanie, marzenie, prośbę).
To samo zrób teraz z drugim głosem. Przesiądź się na drugie krzesło i przeredaguj wypowiedź wg 4 kroków (obserwacja – uczucie – potrzeba – prośba).
Czy teraz, gdy oba głosy zostały wysłuchane, a potrzeby nazwane, masz więcej jasności? Może odczuwasz ulgę lub spokój?

W jaki sposób ty jako zintegrowana osoba, możesz teraz zaspokoić swoje różne potrzeby? (zapisz pomysły i/ lub prośby przynoszące rozwiązania).

Model wewnętrzny nauczyciel – wewnętrzny decydent[1]

Model wewnętrzny nauczyciel – wewnętrzny decydent to mapa mediacji wewnętrznej sytuacji, w której jesteśmy w konflikcie ze sobą, w związku z działaniami z przeszłości, za które osądzamy, obwiniamy, a nawet karzemy siebie.

Instrukcja:

Za pomocą poniższej tabelki możesz przeanalizować niepowodzenie, którego wspomnienie wciąż zatruwa ci życie, i z powodu którego robisz sobie wyrzuty. Pod negatywnymi ocenami siebie dostrzeż uczucia i potrzeby. Być może znajdziesz inne wyjście z tej sytuacji.

Wewnętrzny nauczyciel	Wewnętrzny decydent
Katalizator: Co się wydarzyło, co uruchomiło wewnętrznego nauczyciela?	Katalizator: Jakie były powody zdarzenia?
Jakie wyrzuty sobie robiłeś/-aś?
Na jakie nieuwzględnione potrzeby chciał zwrócić uwagę nauczyciel?	Jakie potrzeby chciał zaspokoić decydent?
Jakie uczucia pojawiają się w przypadku niezaspokojonych potrzeb?	Jakie uczucia pojawiają się, gdy decydent stwierdza, że nie wszystkie potrzeby zostały zaspokojone?
Wniosek – po wysłuchaniu nauczyciela:	Wniosek – po wysłuchaniu decydenta:
Jakie działania mogą zaspokoić wszystkie potrzeby?

Gdy doświadczasz konfliktu z drugą osobą

Jeśli istnieje sekret sukcesu, to jest to umiejętność przyjmowania cudzego punktu widzenia i patrzenia z tej perspektywy z równą łatwością, jak z własnej.

Henry Ford

Proces obrazu wroga przy pomocy osoby towarzyszącej, tzw. świadka

„Obraz wroga” to umowna nazwa zaczerpnięta od M. Rosenberga, oznaczająca nagromadzenie się w naszym umyśle osądów na temat drugiej osoby, które uniemożliwiają nam zobaczenie jej taką, jaka jest naprawdę. To określenie na jakąkolwiek barierę, która utrudnia bycie w kontakcie z drugą osobą, odczuwanie współczucia wobec niej i dostrzeżenie w niej człowieczeństwa.

„Obraz wroga” możemy rozpoznać po tym, że tworzymy w umyśle negatywne obrazy drugiej osoby, jako tej „złej”, która postąpiła niewłaściwie lub wręcz zasługuje na karę. Wówczas możemy mieć tendencję, żeby odciąć się od niej, jednak równocześnie sami doświadczamy silnego bólu. Możemy odczuwać rozgoryczenie, gniew, żal, a nawet nienawiść.

Instrukcja:

Etap 1: Empatia dla siebie – odnalezienie własnych niezaspokojonych potrzeb w kontekście działań drugiej osoby.

Obserwacje – co się wydarzyło? Opisz fakty, zachowanie.
Myśli, oceny – jakie są twoje myśli, oceny, na temat tego, jak świat powinien wyglądać. Może myślisz, że coś jest „prawidłowe”, „błędne”, „dobre”, „złe”? Staraj się nie cenzurować tego, co się pojawia, ale zauważ te myśli.

Uczucia – co odczuwasz w swoim ciele? Jak się czujesz myśląc o tym teraz? Zwróć uwagę na pojawiające się uczucia rzekome.
Potrzeby – jakie twoje potrzeby nie są zaspokojone w związku z tą sytuacją. Zwróć uwagę na odróżnienie uniwersalnych potrzeb od konkretnych strategii!
Obserwuj siebie. Być może zauważysz, że po skontaktowaniu się z uczuciami i uświadomieniu sobie potrzeb coś się zmieniło. Bądź otwarty na to, czego doświadczasz; może poczujesz odprężenie, rozluźnienie lub spokój.

Etap 2: Empatia dla drugiej osoby – zgadywanie potrzeb drugiej osoby, które mogą stać za jej działaniami.

Spróbuj wyobrazić sobie, jakimi potrzebami może kierować się druga osoba. Jakie potrzeby próbuje zaspokoić robiąc to, co nie zaspokaja twoich potrzeb? Kontynuuj dociekanie i zgadywanie, aż poczujesz zmiany w swoim ciele, mające związek z nawiązaniem kontaktu i pojawieniem się współczucia.
Wyobraź sobie jak druga osoba może to widzieć, co może myśleć i czuć?

Etap 3: Refleksja nad możliwościami spełnienia potrzeb

Uczenie się: Jak zmieniło się moje spojrzenie? Jakie nowe pomysły się pojawiły?
Planowanie: Co chcę zaplanować na przyszłość?
Ćwiczenia: Co chcę przećwiczyć, żeby przygotować się do następnej rozmowy?

Mediacje NVC

Mediacje są procesem, który umożliwia stronom konfliktu wypowiedzenie swoich perspektyw, a jeśli jest wola porozumienia, również uzgodnienie wspólnych rozwiązań. Mediacje prowadzone są w oparciu o zasady dobrowolności, poufności i bezstronności, w neutralnym, bezpiecznym miejscu.

Proces mediacji składa się z 2 etapów: premediacji i mediacji właściwej.

Premediacja – to indywidualne spotkania każdej ze stron z mediatorem.
Mediacja właściwa – to kilka lub kilkanaście spotkań facylitowanych przez mediatora, w których uczestniczą wszystkie zainteresowane strony.

Mediacje NVC charakteryzują się tym, że w pierwszej kolejności mediator dba o to, aby strony usłyszały się nawzajem przez pryzmat uczuć i potrzeb (często niezaspokojonych), po to, aby odbudować kontakt i przerwaną relację. Dopiero kiedy to się wydarzy, przechodzi się do szukania konkretnych rozwiązań.

Zakończeniem mediacji jest moment, w którym strony uzgadniają, że kończą mediację, a jeśli jest wola porozumienia – ustalają akceptowalne dla wszystkich rozwiązania.

Coaching konfliktu

Coaching konfliktu jest możliwy, gdy druga strona nie chce lub nie może uczestniczyć w tym procesie. Strona konfliktu spotyka się z coachem na sesjach indywidualnych.

W trakcie spotkań osoba nabiera więcej jasności, co jest dla niej ważne, szuka innych strategii na zaspokojenie swoich potrzeb, niezależnie od drugiej strony. Doświadcza także empatii, dzięki której łatwiej jej zaakceptować, jak obecnie wygląda dla niej ta relacja – na przykład, że druga strona na tym etapie nie jest gotowa na wyjaśnienie sytuacji w bezpośredniej rozmowie.

Coaching konfliktu może doprowadzić do mediacji, ale nie zawsze tak musi być. W takiej sytuacji osoba szukająca rozwiązania może sięgnąć po wsparcie w opłakaniu zerwanej relacji.

Opłakanie niezaspokojonych potrzeb

Czasami druga strona nie jest gotowa nas usłyszeć lub nie wyraża otwartości na dialog. Wtedy warto z empatią zwrócić swoją uwagę na niezaspokojone potrzeby płynące z braku kontaktu, dać sobie prawo do ich opłakania i doświadczyć siły płynącej z kontaktu ze swoimi potrzebami. To doświadczenie może otworzyć nas na nowe spojrzenie na sytuację oraz pomóc dostrzec nowe rozwiązania.

Gdy doświadczasz konfliktu w społeczności

Pokój na świecie zaczyna się w naszych sercach.

kard. Stefan Wyszyński

Mediacje grupowe

Proces mediacji, w który zaangażowanych jest więcej niż dwie osoby. Ważne jest to, żeby każdy uczestnik/ uczestniczka, przy wsparciu mediatora, został/-a usłyszany/-a (odzwierciedlając wypowiedź) przez wskazaną przez siebie osobę lub osoby na poziomie potrzeb. Może to być seria rozmów, niekoniecznie ze wszystkimi osobami zaangażowanymi w konflikt w trakcie jednej sesji. Możliwe są również mediacje w podgrupach i wnoszenie wyników do sesji grupowych. Mediacje kończą się w momencie, kiedy wszyscy uczestnicy mogą się zgodzić, że ich potrzeby zostały uwzględnione, a proponowane rozwiązania i ustalenia mogą być przyjęte.

Kręgi naprawcze

Kręgi naprawcze jako metoda rozwinęły się w latach 90-tych w brazylijskich slumsach w Rio de Janeiro w odpowiedzi na przestępstwa, konflikty i łamanie zasad społecznych. Twórcą metody jest Dominic Barter.

W tym podejściu kluczowe jest to, że do rozwiązania konfliktu zaproszona jest cała lokalna społeczność; zarówno ci, których konflikt dotyczy bezpośrednio, jak i osoby, które zaangażowane są pośrednio. Uczestnictwo jest dobrowolne, a uczestnicy są równi i mają takie same prawa. Spotkania są prowadzone przez facylitatora i polegają na dialogu. W trakcie spotkań każdy głos jest wysłuchany i wzięty pod uwagę. Usłyszenie wszystkich perspektyw i intencji działania sprzyja wzajemnemu zrozumieniu. Wszystko to ma na celu wypracowanie rozwiązań, które zadośćuczynią krzywdzie i bólowi.

W metodzie używa się określeń: „autor czynu” i „odbiorca czynu” zamiast takich określeń jak sprawca, ofiara czy poszkodowany. Intencją jest skupienie się na człowieczeństwie i uniwersalnych ludzkich potrzebach oraz odpowiedzialności osobistej za słowa i działania.

Kręgi naprawcze bazują na filozofii sprawiedliwości naprawczej, a w warstwie językowej opierają się zasadach Porozumienia bez Przemocy.

Więcej informacji o kręgach naprawczych znajdziesz na stronach:

Mikrokręgi (dla dzieci w przedszkolach i szkołach)

Mikrokręgi to uproszczony model mediacji, który ma za zadanie stworzyć przestrzeń do wzajemnego usłyszenia się dzieci, które doświadczają konfliktu.

Poprzez jasną i czytelną strukturę procesu, moderowaną na początku zwykle przez dorosłego, dzieci mogą wyrazić swoje emocje i potrzeby, jak również przyjąć uczucia i potrzeby drugiej strony. Osoba dorosła dba o to, aby język był pozbawiony krytyki, obwiniania i wzajemnego oceniania. Z czasem dzieci same uczą się tego sposobu komunikacji w konflikcie i szukają rozwiązań działających dla obu stron.

Convergent Facilitation

Convergent Facilitation to metoda efektywnego podejmowania decyzji grupowych, powstała na bazie wartości NVC.

Łączy założenie uniwersalnych potrzeb wspólnych wszystkim ludziom z szukaniem rozwiązań, które te potrzeby uwzględnią. Model oparty o praktyczne kroki prowadzące do odkrywania przełomowych decyzji, zwłaszcza w obliczu sytuacji problemu i konfliktu, który wydaje się być nie do rozwiązania.

Proces szczególnie doceniany w zespołach, wspólnotach, wszędzie tam, gdzie różnice zdań mają wpływ na funkcjonowanie organizacji.

Autorką modelu jest Miki Kashtan, certyfikowana trenerka NVC.

Inne narzędzia

Ponadto na każdym etapie pomocne mogą być narzędzia stworzone przez praktyków Porozumienia bez Przemocy, które wspierają w dążeniu do wewnętrznej jasności i komunikacji z drugim człowiekiem, na przykład:

deckofneeds.com – zestaw kart pomocnych w nazywaniu potrzeb;
thenofaultzone.com – gra, która pomaga rozwijać kompetencje komunikacyjne;
visfera.com – pakiet narzędzi do praktykowania Porozumienia bez Przemocy.

Praktyczne kroki zapobiegania konfliktom – profilaktyka

Sytuacje konfliktowe są częścią życia i relacji międzyludzkich, a przyjęcie ich jest możliwością pogłębienia kontaktu i więzi. Poprzez wzajemne wsłuchanie się w swoje potrzeby możemy znacząco poprawić jakość naszych relacji. Umiejętność zapobiegania konfliktom może przyczynić się do zwiększenia harmonii i pokoju na świecie, w nas i wokół nas. Jeśli dodatkowo spojrzymy na ilość energii i czasu, którą wkładamy w nawiązywanie kontaktu w konfliktach, możemy zyskać dodatkową motywację do zapobiegania ich eskalacji.

Zatem zapobiegaj z odwagą:

Dbaj o jasność w relacjach, w strukturach, zespołach, których jesteś częścią. W rozmowach odwołuj się do faktów. Nazywaj bez oceniania i interpretowania. Oceny i interpretacje są częścią naszego światopoglądu i pryzmatem naszych doświadczeń. Jeśli obydwie strony odwołują się tylko do własnych ocen i interpretacji, to do ich rozmowy wkrada się chaos.
Słuchaj swoich uczuć – one dają ci znać o stopniu zaspokojenia twoich potrzeb. Słuchaj sygnałów z ciała. Bądź w kontakcie ze sobą. Oddychaj świadomie.
Weź odpowiedzialność za zaspokajanie swoich potrzeb. Nie czekaj, aż ktoś domyśli się, czego potrzebujesz. Mów otwarcie, co mogłoby sprawić, że twoje życie stanie się piękniejsze.
Nie bój się prosić. Proś jak najczęściej – zwiększasz tym samym prawdopodobieństwo, że wydarzy się to, za czym tęsknisz.
Słuchaj swoich rozmówców językiem Porozumienia bez Przemocy. Szukaj w tym, co mówią, ukrytych potrzeb i zawoalowanych próśb.
Proś o informację zwrotną i jej udzielaj. To sposób, by lepiej się poznawać i zwiększać wzajemne zrozumienie. Używaj do tego komunikatów w języku NVC.
Dbaj o siebie. Napełniaj kubeczek z empatią. Rób to, co kochasz. Szukaj momentów w ciągu dnia, w których pojawia się wdzięczność i celebruj je.
Pozwól sobie na opłakiwanie niezaspokojonych potrzeb.

Literatura i źródła:

Liv Larsson „Porozumienie bez Przemocy w mediacjach”
Marshall B. Rosenberg „Rozwiązywanie konfliktów poprzez Porozumienie bez Przemocy”
kreginaprawcze.pl
restorativecircles.org
thefearlessheart.org

[1] Ingrid Holler „Porozumienie bez Przemocy. Ćwiczenia” Warszawa 2007, str. 146.

Autorki:

Justyna Dermont-Owsińska

Certyfikowana trenerka Nonviolent Communication, coach.

Z wykształcenia ekonomistka, wiele lat pracowała w sprzedaży i tworzyła nową jakość w obsłudze klienta.

W 2014 roku powołała Fundację Boczne Drogi propagującą wychowanie i edukację bez przymusu. Jest inicjatorką i współzałożycielką Wolnej Szkoły w Zielonej Górze, opierającej się na założeniach i wartościach edukacji demokratycznej oraz Porozumienia bez Przemocy. Od 2017 roku współprowadzi Spółdzielnię Socjalną Pracownia, w której realizowane są idee współpracy i współdzielenia.

Ceni sobie wartość, jaką niesie Porozumienie bez Przemocy w rozwoju osobistym, w rozwoju organizacji i wspólnot, we wspieraniu grup i osób indywidualnych w podejściu do konfliktu i podejmowaniu decyzji. Dzieli się swoim doświadczeniem na warsztatach i sesjach indywidualnych. Prowadzi warsztaty dla rodziców i wychowawców, dla szkół i przedszkoli, jednostek penitencjarnych (aresztów i zakładów karnych), organizacji, osób zainteresowanych poprawą relacji z innymi i samym sobą.

W swojej pracy, oprócz NVC inspiruje się również IFS (system wewnętrznej rodziny), focusingiem, The Work Byron Katie, socjokracją, holakracją, a w towarzyszeniu swoim córkom w dorastaniu – podejściem Jespera Juula.

Mieszka w Zielonej Górze z rodziną: mężem, dwiema córkami i dwoma kotami.

Beata Kosiacka

Certyfikowana trenerka Nonviolent Communication, coach ACC ICF, mediatorka konfliktów w nurcie NVC.

Z wykształcenia ekonomistka i psychopedagog, od ponad 10 lat pogłębia znajomość i praktyczne aspekty Porozumienia bez Przemocy. Ukończyła trzyletnią Szkołę Trenerów Komunikacji opartej na Empatii, roczny Kurs Mediacji, kurs Coachingu opartego na potrzebach i Zawodowe Studium Coachów Biznesu.

Od 2010 r. prowadzi warsztaty, szkolenia i grupy empatii. Jest inicjatorką i organizatorką pierwszej konferencji w Polsce o tematyce „Od wstydu do odwagi”, a także pomysłodawczynią i współorganizatorką dwóch edycji Polskiego Festiwalu NVC (2017 i 2018).

Ma szerokie doświadczenie w pracy z różnorodnymi grupami: z kadrą pedagogiczną, uczniami szkół średnich, psychologami, pracownikami banków, podopiecznymi fundacji onkologicznych. Pracuje coachingowo z klientami indywidualnymi i z zespołami. Pomaga budować relacje oparte na porozumieniu i szacunku do siebie i do świata.

Brygida Dynisiuk

Certyfikowana trenerka Nonviolent Communication, mediatorka konfliktów w nurcie NVC, coach.

Jako trenerka specjalizuje się w pracy z zespołami, które chcą lepiej współpracować. Pracuje także z zespołami, które doświadczają spadku efektywności z powodu niewyjaśnionych konfliktów. Wspiera trudne rozmowy oraz prowadzi mediacje, również w sytuacjach, które noszą znamiona mobbingu. Inspirację do życia i pracy czerpie z założeń Nonviolent Communication oraz sprawiedliwości naprawczej.

Współpracuje z organizacjami biznesowymi, organizacjami pozarządowymi oraz osobami indywidualnymi. Doświadczona we wdrażaniu systemowych zmian w organizacjach biznesowych. W latach 2008-2017 pracowała w międzynarodowej korporacji logistycznej DB Schenker, gdzie odpowiadała za doskonalenie procesów, standaryzację oraz zarządzanie zmianą.

Ukończyła trzyletnią Szkołę Trenerów Komunikacji opartej na Empatii (2010-2012), roczne Studium Mediacji (2013), kurs Coachingu opartego na potrzebach (2016), dwuletni kurs Train the Trainer (2017-2019) oraz International Intensive Training NVC, Anglia (2018).

Jest trenerką certyfikowaną przez Center for Nonviolent Communication (CNVC), absolwentką antropologii kultury na UW (magister), etnologii na UMK (licencjat) oraz studiów podyplomowych Gender Studies na UW.

Artykuł powstał w ramach projektu dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój. Tytuł projektu: „Moc Empatii – Podniesienie kompetencji trenerskich w obszarze uczenia osób dorosłych w zakresie rozwiązywania konfliktów”.